Всё оттягивал обращение к поэзии Я.Купалы. Что-то не пускало, даже отталкивало от сборника стихотворений, поэм и пьес (Минск, «Харвест», 2007г.). Сегодня произошёл перелом. Я взял в руки зелёную, достаточно увесистую книгу, открыл наугад, и вот замелькали названия стихов: «Люлі, люлі мужычок!», «Эй, скажы, мужычок!..». На этом же развороте:
Ах, ці доўга, брацце, будзем
Пад няволяю стагнаць?
Ах, ці доўга сваё шчасце,
Сваю долю праклінаць?
...
(***Ах, ці доўга, брацце, будзем...)
Это относится к 1905-07гг.
Достаточно сильно поразила дидактическая рифмовка «Дзень Канстытуцыі» (5 снежня). Публикую полностью.
Дзень Канстытуцыі сягоння, –
Вялікі дзень, святочны дзень!
Народ, што быў вякі ў прыгоне
І блукаў без пуцця, як цень, –
Ён вольны гаспадар сягоння.
Смяюцца з сонцам побач людзі,
А сонца – госць штодзённы іх,
Бо што было, ўжо больш не будзе, –
Ні марных сноў, ні бед ліхіх...
Шчаслівыя вы, нашы людзі!
Ідзе па белым свеце слава,
Шуміць разбуджаны прастор.
І над Савецкаю Дзяржавай
Святлей яснее чырвань зор.
Каб больш расла йшчэ наша слава!
Ідзе жыццё чароўнай казкай,
Душу абвіў цудоўны чар.
На свет глядзяць з вясёлай ласкай
Дзяўчына, хлопец, мал і стар,
Бо стала явай, праўдай казка.
Іграй, музыка, гулка, громка!
Дзяўчына, песні нам спявай!
Не пойдзе жабраваць з катомкай,
Як некалі, наш родны край.
Спявайце ж, грайце гулка, громка!
Так мудры Ленін, мудры Сталін
Прыдбалі долю для людзей,
Адкрылі сонечныя далі, –
Адно да дна піць шчасце ўмей,
Як вуча Ленін, вуча Сталін.
Дзень Канстытуцыі сягоння, –
Вялікі дзень, святочны дзень.
Народ, што быў вякі ў прыгоне
І блукаў без пуцця, як цень, –
Ён вольны гаспадар сягоння.
[1937]
Эта мерзость написана в самый ужасный год советской истории. Свежи воспоминания о голодоморе на Украине (1932-33гг.) с миллионными жертвами. Не стёрлись из памяти ужасы коллективизации и раскулачивания. Вовсю уничтожает людей и перемалывает судьбы ГУЛАГ, где ещё отбывают наказание несчастные по закону «о трёх колосках» (Постановление ЦИК и СНК СССР от 7 августа 1932 года). В колхозах «крепостные» работают без зарплаты, «за палочку» – трудодни... Всего этого и другого не знал пиит?
Поэт любого уровня обязательно предстаёт перед разборчивым читателем в исподнем и душой нараспашку. Никого не может спасти ни возраст, ни положение, ни ложный фасад авторитета. Интересную рифмовку написал Купала перед Первой мировой войной.
Хаўруснікам
«Gazeta Codzienna»
І «Виленский вестник»
Сабраліся хэўрай,
Як свінні на сметнік.
І ну ж гаманіці,
Ўхмыляцца пад вусам,
Як лепш атуманіць
Мазгі беларусам.
«Gazeta» бармоча:
«Нех бэндзе ён ляхам»,
А «Вестник» – «Пусть лучше
Московским прёт шляхом».
Спрачаліся доўга,
Як край наш раскрасці,
Дый спеліся ўрэшце:
Парваць на дзве часці.
Адна часць Варшаве
Лізаць ногі будзе,
Маскве хай другая
Нясе свае грудзі.
Забыліся толькі,
Хаўруснікі ночы,
Спытаць беларуса,
Чым сам ён быць хоча
Па-мойму ж не варта,
Панкі, так лезць з жылаў
Як свінням – не глянуць
Вам дальш свайго рыла.
[1913]
Очень сильно отдает современной азарёнковщиной. А как вам такое: «в 1911 году могилевский губернатор докладывал, что беларуское население, в отличие от поляков и евреев, было политически благонадежным» (Інстытут беларускай гісторыі і культуры). Однако меня поражает тон творения.
Приведу самую первую дидактическую рифмовку, которая впечатлила меня.
На добры стары лад
Забудзься і працуй!
Ні сэрца, ні душы,
Ні дум сваіх не чуй;
Ці ў шуме, ці ў глушы, –
Забудзься і працуй!
Хоць хаткаю тваёй
Трасуць штодзень вятры
І песняю сваёй
Разносяць стогн стары
Над хаткаю тваёй, –
Забудзься і працуй!
Нуды пажар тушы,
На вір жыцця не злуй,
Ці ў шуме, ці ў глушы, –
Забудзься і працуй!
Хоць ночка цемнатой
Заслала сцежкі ўсе,
Праходзіш ты кудой
Па слёз сваіх расе
З адвечнай цемнатой, –
Забудзься і працуй!
Прашкоды ўсе крышы,
На долю не крыўдуй,
Ці ў шуме, ці ў глушы, –
Забудзься і працуй!
Хоць гора ўслед бяжыць,
А каменем-гарой
На сэрцы жаль ляжыць,
Хоць смутна, Божа мой, –
Забудзься і працуй!
Ні сэрца, ні душы,
Ні дум сваіх не чуй,
Ці ў шуме, ці ў глушы, –
Забудзься і працуй!
[1905-1907]
А где же нотки сопротивления панам и боярам? Это ли не политическая покорность? Кстати, стишок может взять на вооружение наш сумасшедший пропагандистский рупор. Тем более, недавно Правадыр почти устами Купалы сказал: «Пора раздеваться и работать».
В заключение о Купале-имперце.
Фінляндыі
З чорнай памрокі ў праменні зарніцаў
Выйдзеш, Фінляндыя, чараў краіна!
Шчасцем напоўняцца хатаў святліцы,
Воляй акрыляцца горы, даліны.
Горды народ твой не будзе згібацца
У ёрмах прыгонных, у здрадніцкіх лапах,
Болей не будзе ён з торбай жабрацкай
Жыць, як прыкажа з-над Тэмзы сатрапа.
Скалы і долы над Фінскай затокай,
Прыстані, выспы Балтыцкага мора
Вораг заморскі пражорлівым вокам
Больш не пасмее трымаць у пакоры.
Родныя з пут вызваляці загоны,
Сонцам развідніваць мутныя ночы,
Поруч з байцамі з-пад сцягаў чырвоных
Грозна народная армія крочыць.
Край свой ачысціць ад хэўры драпежнай,
Ад гандляроў, п’яных славай крывавай,
Што гандлявалі на рынках замежных
Фінскім народам і фінскай дзяржавай.
Скіне з тваіх плеч ярмо плутакратаў,
Здрайцаў прадажных нікчэмную зграю.
Святкаваць будзеш вялікае свята
Волі народнай ад краю да краю.
Будзе сабе сам народ гаспадарыць,
Вызыску чорнага ведаць не будзе;
Пр ацай збіраці з зямлі будуць дары
Самі сабе раскаваныя людзі.
Шумам задумным карэльскія сосны,
Бурнай Вуоксы-ракі вадаспады,
Мірныя гутаркі ў зімы і вёсны
Будуць з гудкамі вясці Ленінграда.
Дружба з магутным усходнім суседам
Будзе граніц непахіснаю стражай;
Унук тое ўбача, што прадзеды, дзеды
Ў снах толькі снілі, – і свету раскажа.
Пройдуць дні, годы. Аквечана хвалай,
Будзеш, Суомі, йсці яснай дарогай,
Новага будзеш складаць Калевалу
З рунаў красы, барацьбы, перамогаў.
[1939]
В результате советско-финской войны (30.11.1939-13.03.1940) в состав Советского Союза перешло 11% территории Финляндии (со вторым по величине городом Выборгом). 14 декабря 1939 года СССР как агрессор был исключён из Лиги Наций.
***
Конечно, для беларусских националистов Я.Купала святой. Они не вспомнят, что в числе других гоминидов в 1938 году он подписал ужасное письмо в адрес Военной Коллегии Верховного Суда СССР. Т.е., известный поэт принимал активное участие в репрессиях.
Не знаю, обращусь ли я еще к произведениям, несомненно, графомана. Возможно, как-нибудь по случаю...
Александр Новиков (#алесьновікаў)
Комментариев нет:
Отправить комментарий