«Народ, который был крепостным, сегодня свободный хозяин». Янка Купала, 1937г.

Всё оттягивал обращение к поэзии Я.Купалы. Что-то не пускало, даже отталкивало от сборника стихотворений, поэм и пьес (Минск, «Харвест», 2007г.). Сегодня произошёл перелом. Я взял в руки зелёную, достаточно увесистую книгу, открыл наугад, и вот замелькали названия стихов: «Люлі, люлі мужычок!», «Эй, скажы, мужычок!..». На этом же развороте:

 

Ах, ці доўга, брацце, будзем

Пад няволяю стагнаць?

Ах, ці доўга сваё шчасце,

Сваю долю праклінаць?

...

(***Ах, ці доўга, брацце, будзем...)

 

Это относится к 1905-07гг.

Достаточно сильно поразила дидактическая рифмовка «Дзень Канстытуцыі» (5 снежня). Публикую полностью.

Дзень Канстытуцыі сягоння, –

Вялікі дзень, святочны дзень!

Народ, што быў вякі ў прыгоне

І блукаў без пуцця, як цень, –

Ён вольны гаспадар сягоння.

 

Смяюцца з сонцам побач людзі,

А сонца – госць штодзённы іх,

Бо што было, ўжо больш не будзе, –

Ні марных сноў, ні бед ліхіх...

Шчаслівыя вы, нашы людзі!

 

Ідзе па белым свеце слава,

Шуміць разбуджаны прастор.

І над Савецкаю Дзяржавай

Святлей яснее чырвань зор.

Каб больш расла йшчэ наша слава!

 

Ідзе жыццё чароўнай казкай,

Душу абвіў цудоўны чар.

На свет глядзяць з вясёлай ласкай

Дзяўчына, хлопец, мал і стар,

Бо стала явай, праўдай казка.

 

Іграй, музыка, гулка, громка!

Дзяўчына, песні нам спявай!

Не пойдзе жабраваць з катомкай,

Як некалі, наш родны край.

Спявайце ж, грайце гулка, громка!

 

Так мудры Ленін, мудры Сталін

Прыдбалі долю для людзей,

Адкрылі сонечныя далі, –

Адно да дна піць шчасце ўмей,

Як вуча Ленін, вуча Сталін.

 

Дзень Канстытуцыі сягоння, –

Вялікі дзень, святочны дзень.

Народ, што быў вякі ў прыгоне

І блукаў без пуцця, як цень, –

Ён вольны гаспадар сягоння.

 [1937]

Эта мерзость написана в самый ужасный год советской истории. Свежи воспоминания о голодоморе на Украине (1932-33гг.) с миллионными жертвами. Не стёрлись из памяти ужасы коллективизации и раскулачивания. Вовсю уничтожает людей и перемалывает судьбы ГУЛАГ, где ещё отбывают наказание несчастные по закону «о трёх колосках» (Постановление ЦИК и СНК СССР от 7 августа 1932 года). В колхозах «крепостные» работают без зарплаты, «за палочку» – трудодни... Всего этого и другого не знал пиит?

Поэт любого уровня обязательно предстаёт перед разборчивым читателем в исподнем и душой нараспашку. Никого не может спасти ни возраст, ни положение, ни ложный фасад авторитета. Интересную рифмовку написал Купала перед Первой мировой войной.

Хаўруснікам

«Gazeta Codzienna»

І «Виленский вестник»

Сабраліся хэўрай,

Як свінні на сметнік.

 

І ну ж гаманіці,

Ўхмыляцца пад вусам,

Як лепш атуманіць

Мазгі беларусам.

 

«Gazeta» бармоча:

«Нех бэндзе ён ляхам»,

А «Вестник» – «Пусть лучше

Московским прёт шляхом».

 

Спрачаліся доўга,

Як край наш раскрасці,

Дый спеліся ўрэшце:

Парваць на дзве часці.

 

Адна часць Варшаве

Лізаць ногі будзе,

Маскве хай другая

Нясе свае грудзі.

 

Забыліся толькі,

Хаўруснікі ночы,

Спытаць беларуса,

Чым сам ён быць хоча

 

Па-мойму ж не варта,

Панкі, так лезць з жылаў

Як свінням – не глянуць

Вам дальш свайго рыла.

 [1913]

Очень сильно отдает современной азарёнковщиной. А как вам такое: «в 1911 году могилевский губернатор докладывал, что беларуское население, в отличие от поляков и евреев, было политически благонадежным» (Інстытут беларускай гісторыі і культуры). Однако меня поражает тон творения.

Приведу самую первую дидактическую рифмовку, которая впечатлила меня.

На добры стары лад

Забудзься і працуй!

Ні сэрца, ні душы,

Ні дум сваіх не чуй;

Ці ў шуме, ці ў глушы, –

Забудзься і працуй!

 

Хоць хаткаю тваёй

Трасуць штодзень вятры

І песняю сваёй

Разносяць стогн стары

Над хаткаю тваёй, –

Забудзься і працуй!

 

Нуды пажар тушы,

На вір жыцця не злуй,

Ці ў шуме, ці ў глушы, –

Забудзься і працуй!

 

Хоць ночка цемнатой

Заслала сцежкі ўсе,

Праходзіш ты кудой

Па слёз сваіх расе

З адвечнай цемнатой, –

Забудзься і працуй!

 

Прашкоды ўсе крышы,

На долю не крыўдуй,

Ці ў шуме, ці ў глушы, –

Забудзься і працуй!

 

Хоць гора ўслед бяжыць,

А каменем-гарой

На сэрцы жаль ляжыць,

Хоць смутна, Божа мой, –

Забудзься і працуй!

 

Ні сэрца, ні душы,

Ні дум сваіх не чуй,

Ці ў шуме, ці ў глушы, –

Забудзься і працуй!

[1905-1907]

А где же нотки сопротивления панам и боярам? Это ли не политическая покорность? Кстати, стишок может взять на вооружение наш сумасшедший пропагандистский рупор. Тем более, недавно Правадыр почти устами Купалы сказал: «Пора раздеваться и работать».

В заключение о Купале-имперце.

Фінляндыі

З чорнай памрокі ў праменні зарніцаў

Выйдзеш, Фінляндыя, чараў краіна!

Шчасцем напоўняцца хатаў святліцы,

Воляй акрыляцца горы, даліны.

 

Горды народ твой не будзе згібацца

У ёрмах прыгонных, у здрадніцкіх лапах,

Болей не будзе ён з торбай жабрацкай

Жыць, як прыкажа з-над Тэмзы сатрапа.

 

Скалы і долы над Фінскай затокай,

Прыстані, выспы Балтыцкага мора

Вораг заморскі пражорлівым вокам

Больш не пасмее трымаць у пакоры.

 

Родныя з пут вызваляці загоны,

Сонцам развідніваць мутныя ночы,

Поруч з байцамі з-пад сцягаў чырвоных

Грозна народная армія крочыць.

 

Край свой ачысціць ад хэўры драпежнай,

Ад гандляроў, п’яных славай крывавай,

Што гандлявалі на рынках замежных

Фінскім народам і фінскай дзяржавай.

 

Скіне з тваіх плеч ярмо плутакратаў,

Здрайцаў прадажных нікчэмную зграю.

Святкаваць будзеш вялікае свята

Волі народнай ад краю да краю.

 

Будзе сабе сам народ гаспадарыць,

Вызыску чорнага ведаць не будзе;

Пр ацай збіраці з зямлі будуць дары

Самі сабе раскаваныя людзі.

 

Шумам задумным карэльскія сосны,

Бурнай Вуоксы-ракі вадаспады,

Мірныя гутаркі ў зімы і вёсны

Будуць з гудкамі вясці Ленінграда.

 

Дружба з магутным усходнім суседам

Будзе граніц непахіснаю стражай;

Унук тое ўбача, што прадзеды, дзеды

Ў снах толькі снілі, – і свету раскажа.

 

Пройдуць дні, годы. Аквечана хвалай,

Будзеш, Суомі, йсці яснай дарогай,

Новага будзеш складаць Калевалу

З рунаў красы, барацьбы, перамогаў.

 [1939]

В результате советско-финской войны (30.11.1939-13.03.1940) в состав Советского Союза перешло 11% территории Финляндии (со вторым по величине городом Выборгом). 14 декабря 1939 года СССР как агрессор был исключён из Лиги Наций.

***

Конечно, для беларусских националистов Я.Купала святой. Они не вспомнят, что в числе других гоминидов в 1938 году он подписал ужасное письмо в адрес Военной Коллегии Верховного Суда СССР. Т.е., известный поэт принимал активное участие в репрессиях.

Не знаю, обращусь ли я еще к произведениям, несомненно, графомана. Возможно, как-нибудь по случаю...

Александр Новиков (#алесьновікаў)